Badania donoszą, że w ostatnich latach coraz częściej spotykamy się z występowaniem zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD), jak i również z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD). Nawet 30-50% osób z autyzmem przejawia objawy ADHD, co więcej, mówi się, że 2/3 osób z ADHD ma też objawy ze spektrum autyzmu. Pojawia się więc pytanie, co łączy oba te zaburzenia, a co je dzieli?

Na pewno łączy je fakt, że zarówno ADHD, jak i autyzm są zaburzeniami rozwojowymi, których pierwsze objawy pojawiają się we wczesnym dzieciństwie, głównie w wieku przedszkolnym, częściej u chłopców niż dziewczynek.

Ponadto, zarówno osoby z ADHD, jak i ASD przejawiają znaczące deficyty w obszarze funkcji wykonawczych, czyli odpowiedzialnych za takie kwestie jak: planowanie, podejmowanie decyzji, kontrolowanie impulsów, organizacja czasu i koncentracja. Zwraca się uwagę na fakt, że tego typu osoby borykają się z problemami dotyczącymi funkcjonowania pamięci roboczej, czyli pełniącej kluczową rolę w przetwarzaniu i przechowywaniu tymczasowo uzyskanych informacji.

Co więcej, najnowsze badania wskazują na wspólne, genetyczne podłoże obu zaburzeń. Pod koniec 2019 roku, jedno ze znaczących czasopism naukowych opublikowało badania, przedstawiające i udowadniające występowanie tych samych mutacji w genie, w dodatku z tą samą regularnością, zarówno u osób z autyzmem, jak i u osób z ADHD. Gen ten nosi nazwę MAP1A i jest bezpośrednio związany z tworzeniem struktury (“rusztowania”) komórek nerwowych – bardzo istotnych dla ogólnego rozwoju mózgu. Inaczej mówiąc, tego typu odkrycie świadczy o tym, że za rozwój obu tych zaburzeń, odpowiadają te same mechanizmy biologiczne w mózgu.

Za charakterystyczny i łatwo zauważalny symptom w przypadku obu zaburzeń rozwojowych, uznaje się ten dotyczący zdolności skupiania uwagi. Dziecko z ADHD ma głównie problem w skoncentrowaniu się na jednym zadaniu, czyli przeskakuje z zadania na zadanie, nie wykonuje ich po kolei, czy też bardzo łatwo rozpraszają go wszystkie sytuacje dziejące się wokół niego. Oczywiście nie jest tak, że dzieci z ADHD nie potrafią się w ogóle skupić, gdyż szczególną koncentrację wykazują, gdy są zainteresowane tematem. Pojawia się wtedy nawet nadmierne skupienie i problem z przeniesieniem uwagi na coś innego, co w danym momencie jest kluczowe. Osoba z ASD także ma trudności w skoncentrowaniu uwagi na poleceniu, gdy to jej nie interesuje. Zdarza się, że skupia się na fragmentach, szczegółach zadania, które nie dotyczą istoty polecenia. Wynika to głównie z faktu, iż zwykle ma niską tolerancję na zmiany, jest mało elastyczna podczas wykonywania zadań i działa bardzo nawykowo. Co ważne, w sytuacjach wymagających skupienia uwagi, może przejawiać oznaki dyskomfortu i wykonywać np. stimy, czyli powtarzalne ruchy, takie jak machanie ręką, czy stukanie o ławkę oraz powtarzalne dźwięki, okrzyki. Zazwyczaj celem takiego działania jest albo potrzeba uspokojenia się, albo potrzeba stymulacji. Podobnie jak w przypadku ADHD, osoba ze spektrum autyzmu potrafi bardzo mocno skoncentrować się na temacie, który ją pasjonuje (czasami skupienie osiąga taki poziom, że nie ma możliwości, aby ją z tego wyciągnąć).

Kolejną na co dzień zauważalną sferą funkcjonowania, sprawiającą trudność zarówno u osób z autyzmem, jaki i u osób z ADHD jest kwestia komunikacji społecznej. Często jest tak, że osoby z ADHD mówią szybko, zmieniają kilka razy w swojej wypowiedzi wątki i dodają liczne dygresje. U osób ze spektrum autyzmu przeważnie jest zupełnie inaczej, przede wszystkim mają one więcej trudności w słownym wyrażaniu myśli i emocji. Niezmiernie często ten problem zauważa się u dziewcząt, być może dlatego, że ze względów oczekiwań kulturowych, mają bardziej wykształcone (pozorne) umiejętności społeczne, a także mają mniej charakterystyczne, albo po prostu łagodniejsze zachowania stereotypowe (np. natrętne mruganie, kołysanie się, klepanie się po brodzie, potrząsanie ręką itp.). Ogólnie mówiąc, łatwiej maskują swoje trudności społeczne w ASD.  Obydwie grupy, ze względu na dużą gadatliwość, albo jej brak, miewają trudności w budowaniu relacji społecznych, wskutek czego często z tego powodu są marginalizowane w grupie rówieśniczej.

Aczkolwiek należy pamiętać, że pomimo tylu łatwo zauważalnych cech wspólnych, mamy do czynienia z dwoma różnymi zaburzeniami, których diagnozy stawia się na podstawie odmiennych sfer funkcjonowania. ADHD jest zaburzeniem neurorozwojowym, związanym z trudnościami w obszarach takich jak: koncentracja uwagi, nadaktywność i impulsywność. Z kolei ASD cechuje się stałymi i znaczącymi nieprawidłowościami w obrębie komunikacji oraz interakcji społecznych, a także ograniczonymi i powtarzalnymi wzorcami zachowań, zainteresowań i aktywności.

Zgromadzone badania porównujące osoby z oboma rodzajami zaburzeń: ADHD i ASD oraz osoby z pojedynczą diagnozą (tj. ADHD lub ASD) sugerują, że współwystępujące symptomy zwiększają trudności w zakresie zachowania, emocji, jakości życia i zdolności adaptacyjnych, w porównaniu z objawami pojawiającymi się w pojedynczych diagnozach. Młodzież, u której występuje zarówno ADHD, jak i ASD jest znacznie bardziej podatna np. na przyjmowanie leków psychotropowych (58%) niż młodzież z ADHD (49%) lub ASD (34%) samodzielnie. Co więcej, osoby u których współwystępuje ADHD i ASD mogą być mniej wrażliwe na standardowe terapie. Przez co, w szczególności uwagę trzeba zwrócić na postawienie właściwej diagnozy oraz dopasowanie odpowiedniej, najbardziej skutecznej terapii w celu maksymalizacji efektów. Odkrycie współwystępowania tych objawów ma kluczowe znaczenie dla poprawy poziomu funkcjonowania dziecka, jak i dla planowania jego leczenia.

Autor artykułu: Emma Nawrocka

Bibliografia:

• Antshel, K. M., Zhang-James, Y., & Faraone, S. V. (2013). The comorbidity of ADHD and autism spectrum disorder. Expert review of neurotherapeutics, 13(10), 1117-1128.
• Davis, N. O., & Kollins, S. H. (2012). Treatment for co-occurring attention deficit/hyperactivity disorder and autism spectrum disorder, Neurotherapeutics, 9(3), 518-530.
• Demurie, E., Roeyers, H., Baeyens, D., & Sonuga‐Barke, E. (2012). Temporal discounting of monetary rewards in children and adolescents with ADHD and autism spectrum disorders. Developmental science, 15(6), 791-800.
• Gadow, K. D., DeVincent, C. J., & Schneider, J. (2009). Comparative study of children with ADHD only, autism spectrum disorder+ ADHD, and chronic multiple tic disorder+ ADHD. Journal of Attention Disorders, 12(5), 474-485.
• Leitner, Y. (2014). The co-occurrence of autism and attention deficit hyperactivity disorder in children–what do we know?. Frontiers in human neuroscience, 8, 268.
• Mayes, Susan & Calhoun, Susan & Mayes, Rebecca & Molitoris, Sarah. (2012), Autism and ADHD: Overlapping and discriminating symptoms, Research in Autism Spectrum Disorders 6.
• Rao, P. A., & Landa, R. J. (2014). Association between severity of behavioral phenotype and comorbid attention deficit hyperactivity disorder symptoms in children with autism spectrum disorders. Autism, 18(3), 272-280.
• Reiersen, A. M., & Todd, R. D. (2008). Co-occurrence of ADHD and autism spectrum disorders: phenomenology and treatment. Expert review of neurotherapeutics, 8(4), 657-669.
• Satterstrom, F. K., Walters, R. K., Singh, T., Wigdor, E. M., Lescai, F., Demontis, D., … & Daly, M. J. (2019). Autism spectrum disorder and attention deficit hyperactivity disorder have a similar burden of rare protein-truncating variants. Nature neuroscience, 22(12), 1961-1965.

Źródła zdjęć: <a href=’https://pl.freepik.com/zdjecia/ludzie’>Ludzie zdjęcie utworzone przez pressfoto – pl.freepik.com</a> ; <a href=’https://pl.freepik.com/zdjecia/szkola’>Szkoła zdjęcie utworzone przez master1305 – pl.freepik.com</a>