W odróżnieniu od wielu jednostek nozologicznych, zaburzenia ze spektrum autyzmu stanowią niejednorodną grupę. Wśród samorzeczników popularne jest hasło: jeśli poznałeś jedną osobę z autyzmem… to znasz jedną osobę z autyzmem. Nie ma bowiem jednego, uniwersalnego schematu funkcjonowania, który objawiałby się u wszystkich ludzi ze spektrum. Z tego powodu trudno oszacować, na ile pewne objawy wpisują się w specyfikę autystycznego rysu neurologicznego, a na ile stanowią zupełnie osobną, współwystępującą z tym stanem trudność. Barbara Winczura podaje, że nawet 70% osób ze spektrum wykazuje także objawy innych zaburzeń i chorób. Są wśród nich między innymi ADHD, zaburzenia snu i metabolizmu, a także niepełnosprawność intelektualna – przeczytacie o nich w naszym poprzednim artykule. Nie zamykają one jednak listy trudności współistniejących z autyzmem.

Osoby ze spektrum autyzmu borykają się często ze stanami depresyjnymi. Szacuje się, że prawdopodobieństwo wystąpienia depresji jest w ich przypadku czterokrotnie wyższe, niż u neurotypowej części populacji. Co istotne, depresja może pojawić się także u dzieci! Trudy codzienności mogą być bowiem spotęgowane wyzwaniami, jakie wiążą się z osiowymi objawami autyzmu.

Dla osób w spektrum komunikowanie o swoich potrzebach stanowi wyzwanie – dotyczy to także budowania relacji i rozumienia społecznych konwenansów. Naruszenie rutyny i schematu często przekłada się na wzmożone poczucie lęku. Wyobraźmy sobie funkcjonowanie w świecie, którego prozaiczna codzienność stanowi niewiadomą, w świecie, który z każdej strony przytłacza, w świecie, który nie rozumie naszej perspektywy. Co więcej, bez odpowiedniego wsparcia problem z czasem narasta. Im późniejsza diagnoza autyzmu, tym więcej niewyjaśnionych trudności. Porażającym przykładem może być historia Ewy Furgał, działaczki, która swoje doświadczenia opisała w książce ,,Pasjonatki. O dziewczynach w spektrum”. Ewa otrzymała swoją diagnozę w wieku 36 lat. W wieku 22 lat przeszła największy kryzys psychiczny i próbę samobójczą. Historia ta pokazuje, jak ważna jest odpowiednia uważność i wczesna diagnostyka.

Badania pokazują, że u osób w spektrum autyzmu częściej niż w pozostałej części populacji występuje także padaczka (Winczura 2018). Korelacja tych dwóch zaburzeń nie jest do końca jasna. Wiadomo natomiast, że napady epileptyczne mogą w znaczący sposób wpływać na funkcjonowanie dzieci i dorosłych z autyzmem. Ich występowanie może utrudnić komunikację, nawiązywanie społecznych interakcji oraz całościowy rozwój. Do objawów padaczki należą między innymi zaburzenia percepcji, drgawki czy automatyzmy, czyli powtarzające się, niezamierzone ruchy. Padaczka w autyzmie objawia się w różnym natężeniu i formie, a często też – z uwagi na trudności wynikające ze spektrum – przez długi czas może pozostać nierozpoznana. Do jej diagnozy niezbędne są badania neurologiczne, a leczy się ją farmakologicznie. Raz jeszcze wybrzmiewa więc potrzeba uważności na trudności, przejawiane przez dziecko – bowiem tylko w ten sposób możemy zapewnić mu odpowiednią opiekę i pomoc w codziennym funkcjonowaniu.

Osoby ze spektrum autyzmu bardzo często przejawiają także zaburzenia integracji sensorycznej. Polegają one na trudnościach w przetwarzaniu i interpretowaniu bodźców sensorycznych płynących z otoczenia. Objawiają się one w formie nadwrażliwości oraz niedowrażliwości (podwrażliwości). Mogą dotyczyć sygnałów wzrokowych, dźwiękowych, dotykowych i smakowych. Co więcej, osoba z zaburzeniami integracji sensorycznej może nie tylko w inny sposób odbierać bodźce zewnętrzne, ale także w inny sposób odczuwać własne ciało. Dzieci z takimi trudnościami mogą np. stosować za duży nacisk podczas zabawy z rówieśnikami, ponieważ same nie odczuwają go tak intensywnie. Codzienny gwar klasy niejednokrotnie uniemożliwia im koncentrację na zadaniu, bo każdy dźwięk – od słów nauczyciela do temperowania ołówka – mogą one odbierać z takim samym natężeniem. Pomocna w tym wypadku okazać się może stosowana przez dłuższy, regularny czas terapia integracji sensorycznej. Jednakże wrażliwość na to, jak dziecko odbiera bodźce jest ważna także w sytuacjach codziennych – czasem przerwa w zadaniu, wyjście do cichszej sali czy wykorzystanie ćwiczeń fizycznych podczas zajęć mogą w znaczny sposób zwiększyć możliwości dziecka do korzystania ze swojego potencjału.

Autyzm kryje w sobie wiele niewiadomych. Często towarzyszą mu trudności, które niełatwo dostrzec gołym okiem. Wiele z nich pozostaje bowiem w sferze odczuwania, a nie każda osoba ze spektrum może komunikować werbalnie o tym, co czuje. Aby dostrzec to, co kryje się pod powierzchnią, musimy unikać kierowania się hasłem: on/ona tak już ma. Spróbujmy w pospiechu dnia codziennego pozostać uważni na sygnały wysyłane przez nasze dziecko czy podopiecznego – nawet, jeśli nie mają one formy słów.

Autorka artykułu: Agnieszka Szturo

Bibliografia:

Depresja w autyzmie jest częstsza. Dlaczego?, http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/940632 [dostęp: 26.05.2023]

Furgał E. (2021), Pasjonatki. O dziewczynach w spektrum autyzmu, Fundacja Dziewczyny w Spektrum, Kraków.

Winczura B. (2018), Zaburzenia współwystępujące z autyzmem – uwarunkowania rozwojowe, symptomy kliniczne i dylematy diagnostyczne, ,,Logopedia”, nr 47 (2).

<a href=”https://pl.freepik.com/darmowe-zdjecie/buzka-dziewczynka-w-czerwonej-sukience_14659028.htm#query=child&position=7&from_view=search&track=robertav1_2_sidr”>Freepik</a>